کاربرد سنجش‌ازدور در ارزیابی ساختار سیمای سرزمین شهری مناطق خشک (مطالعه موردی: شهر یزد، ایران)

Authors

  • احد ستوده استادیار گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و کویرشناسی، دانشگاه یزد، یزد، ایران
  • مهدیه ابوالحسنی دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و کویر شناسی، دانشگاه یزد، ایران
  • پرستو پریور استادیار گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی و کویرشناسی، دانشگاه یزد، یزد، ایران
Abstract:

پیشینه و هدف رشد جمعیت و گسترش شهرنشینی سبب تغییرات زیاد پوشش و کاربری اراضی شده که به‌طور گسترده‌ای بر ساختار، عملکرد و خدمات اکوسیستم تأثیر می‌گذارد. از سال 2008 بیش از نیمی از جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی می­ کنند که طبق پیش‌بینی سازمان ملل تا سال 2050، 80 درصد جمعیت جهانی شهری خواهد شد و این افزایش مداوم موجب گسترش سریع مناطق شهری می ­شود. اکثر این شهرها در کشورهای درحال‌توسعه، به‌ویژه در آسیا و آفریقا واقع‌شده‌اند که بخش قابل‌توجهی از آن­ها، کشورهای خشک و نیمه‌خشک هستند. برآوردها نشان می ­دهد که 85 درصد از کل اراضی ایران تحت تأثیر شرایط خشک و نیمه‌خشک هستند. مناطق خشک با اقلیم خشک، پوشش گیاهی تنک، کمبود آب، بارش محدود و محیط­زیست بسیار شکننده مشخص می­ شوند. این ویژگی­ ها باعث شکننده شدن اکوسیستم ­های شهری می ­شوند. با توجه به اینکه عملکرد و کارکردهای محیطی به ترکیب و توزیع عناصر ساختاری آن‌ها بستگی دارد، برای درک بهتر پویایی سیمای سرزمین، بررسی تغییرات الگوهای مکانی ضروری است. اطلاعات تغییرات کاربری‌ها درگذر زمان می‌تواند تغییرات آتی را پیش‌بینی کرده و همچنین در شناخت توان و استعداد اراضی کاربرد دارند که می‌تواند در دستیابی به برنامه‌ریزی و طراحی اصولی و پایدار کمک کرده و روند نامناسب تغییرات اراضی را تعیین و از گسترش آن جلوگیری کرد. برای شناسایی این الگوی مکانی و تغییرات آن از سنجه‌های سیمای سرزمین می‌توان استفاده کرد. کمی سازی تغییرات در سیمای سرزمین با استفاده از سنجه‌های سیمای سرزمین صورت می‌پذیرد و برای تحلیل و برنامه‌ریزی کاربری‌ها مورداستفاده قرار می­ گیرد. سنجه‌ها ابزار مناسبی برای طراحی و یافتن ارتباط دقیق بین ساختار و عملکرد کاربری‌های سیمای سرزمین هستند. بر همین اساس در این پژوهش سعی شده است تا با بررسی و اندازه‌گیری تغییرات ساختار سرزمین شهری شهر یزد با استفاده از سنجه‌های سیمای سرزمین در طی سه دهه در این منطقه از تخریب و تکه‌تکه شدن الگوهای طبیعی جلوگیری شود و به برنامه ریزان و سیاست‌گذاران برای جهت‌گیری توسعه پایدار شهری کمک کند. هدف این مطالعه کمی سازی و اندازه‌ گیری تغییرات الگوهای مکانی پوشش اراضی شهر یزد با استفاده از سنجه‌های سیمای سرزمین در دو سطح طبقه و سیمای سرزمین در طی دوره 27 سال است. همچنین توزیع و ترکیب الگوی فضایی پوشش اراضی در دو سطح لکه ­های سبز و ساخته‌شده که نقش عمده‌ای بر کارکرد اکوسیستم دارند، موردبررسی قرار گرفت. مواد و روش ­ها در این پژوهش از تصاویر ماهواره‌ای لندست 5 به تاریخ 1371 و لندست 8 به تاریخ 1397 استفاده‌ شد. پس از انجام تصحیحات لازم بر روی تصاویر ماهواره‌ای، طبقه‌بندی نظارت‌شده به روش حداکثر احتمال انجام شد. با توجه به تنوع پوشش‌های موجود در منطقه، سه‌طبقه شامل اراضی بایر، پوشش گیاهی و شهری مورد شناسایی و طبقه‌بندی قرار گرفت. به‌منظور بررسی دقت طبقه‌بندی تصاویر، از ماتریس خطا و محاسبه پارامترهای آماری ضریب کاپا و صحت کلی استفاده شد. ضریب کاپا و صحت کلی تصاویر طبقه‌بندی‌شده سال 1370 و 1397 به ترتیب 0.83، 96 درصد و 0.81، 90 درصد به دست آمد. با استفاده از نرم‌افزار فرگاستات Fragstats  برای محاسبه‌ی سنجه ­های سیمای سرزمین استفاده شد. در مطالعه حاضر با توجه به هدف تحقیق، سنجه­ های مساحت لکه (CA)، تعداد لکه (NP)، درصد مساحت لکه (PLAND)، میانگین اندازه لکه (AREA)، فشردگی لکه (GYRATE)، نزدیک­ترین فاصله اقلیدسی (ENN)، و پیوستگی (CONTAGE) در سطح کلاس و سیمای سرزمین انتخاب و مورداندازه ‌گیری قرار گرفتند. نتایج و بحث در این مطالعه با بررسی سنجه­ های مختلف در دو مقیاس کلاس و سیمای سرزمین استنباط شد که سیمای سرزمین در طبقه اراضی بایر و پوشش گیاهی در حال خرد شدن و گسستگی بیشتر در طی دوره زمانی موردبررسی است. درحالی‌که پوشش شهری در طی این مدت یکپارچه ­تر و مساحت بیشتری را در برگرفته است که نشان‌دهنده آثار مخرب فعالیت­ های انسانی بر محیط­زیست است. طی دوره موردمطالعه بیشترین افزایش مساحت نسبت به سایر طبقه­ ها، متعلق به طبقه پوشش شهری است، در این مطالعه بیشترین تعداد لکه نسبت به سایر طبقه­ ها را طبقه پوشش گیاهی داشته است. تعداد لکه­های پوشش گیاهی طی دوره مطالعه افزایش و تعداد لکه­ های اراضی بایر و پوشش شهری کاهش‌یافته است. نتایج حاصل از این سنجه در کنار سنجه مساحت، نشان‌دهنده پدیده خرد دانه شدن پوشش گیاهی در شهر یزد است. تغییر کاربری­ های کشاورزی و باغداری به مناطق مسکونی باعث ازهم‌گسیختگی لکه­ های پوشش گیاهی شده است. متوسط اندازه لکه در کلاس پوشش شهری افزایش و در دوطبقه پوشش گیاهی و اراضی بایر کاهش‌یافته که نشان می ­دهد سطح نفوذناپذیر در شهر موردمطالعه افزایش‌یافته و سطح به هم پیوست ه­ای را به وجود آورده­اند. سنجه میانگین فاصله هر سلول در لکه با مرکز ثقل در دو کلاس اراضی بایر و پوشش گیاهی کاهش‌یافته و بیشترین کاهش مربوط به کلاس پوشش گیاهی است که نشان‌دهنده کاهش فشردگی این لکه­ها است. سنجه نزدیک‌ترین فاصله اقلیدسی لکه ­ها در تمامی کاربری­ها افزایش‌یافته است که بیشترین میزان مربوط به اراضی بایر است. نتیجه­ گیری نتایج حاصل از بررسی تغییرات سنجه مساحت کلاس نشان‌دهنده این است که مساحت کاربری اراضی شهری طی دوره موردبررسی به میزان 4346.82 هکتار افزایش‌یافته است. دلیل این امر، افزایش جمعیت شهر یزد است. در سال 1370 جمعیت این شهر 275298 نفر بوده و در سال 1397 به 529673 نفر رسیده است؛ یعنی به میزان 254375 نفر افزایش جمعیت داشته است؛ بنابراین به فضای بیشتری جهت رشد و گسترش شهر نیاز است که سبب توسعه فیزیکی کاربری ساخت‌وساز می‌شود. در اثر گسترش فضایی شهر، حدود 1667.61 هکتار از اراضی کشاورزی و باغات موجود در شهر یزد از بین رفته و در محدوده خدماتی شهر ادغام‌شده و به زیرساخت‌های شهری تبدیل‌شده است. افزایش زیرساخت و فعالیت‌های انسانی بدون توجه به ظرفیت و توان اکولوژیکی این منطقه، می‌تواند مشکلات زیست ‌محیطی بسیاری را به دنبال داشته باشد. ازاین‌رو برای جلوگیری از تخریب بیشتر محیط‌زیست و کاهش کیفیت آن لازم است برنامه­های پایش و ارزیابی الگوهای پراکنش کاربری اراضی به‌طور مداوم اندازه­ گیری شود تا بتوانند به‌عنوان راهنمایی برای ارزیابی وضعیت موجود اکوسیستم شهری کاربردی باشند.

Upgrade to premium to download articles

Sign up to access the full text

Already have an account?login

similar resources

تحلیل گرادیان الگوی سیمای سرزمین شهری(مطالعه‎ی موردی: شهر اصفهان)

کمّی‎کردن الگوی سیمای سرزمین شهری برای ارزیابی و پایش کارکردهای اقتصادی ـ اجتماعی و زیست‎محیطی شهری ضرورت دارد. در این مطالعه از ترکیب روش تحلیل گرادیان و متریک‎های سیمای سرزمین، برای کمّی‎کردن الگوی سیمای سرزمین شهر اصفهان استفاده شده است. بدین منظور نقشه‎ی کاربری اراضی سال 1386 در شش طبقه‎ی انسان‌ساخت، کشاورزی، فضای سبز، بایر، جادّه و رودخانه تهیّه شد. برای انجام تحلیل گرادیان دو ترانسکت در جهت ش...

full text

ارزیابی تغییرات مکانی پوشش گیاهی مراتع مناطق خشک و نیمه‌خشک با استفاده از سنجه ‏های بوم‌شناسی سیمای سرزمین (مطالعه موردی: مراتع پشتکوه استان یزد)

بوم‏شناسی سیمای سرزمین یکی از جوان‏ترین شاخه‏های علم بوم‏شناسی می‏باشد و به مطالعه مناظر به‏ویژه ترکیب، ساختار و عملکرد آنها می‏پردازد. هدف این پژوهش، کمی‏سازی الگوهای سیمای سرزمین و بررسی امکان تفکیک تیپ‌های گیاهی با استفاده از سنجه‏های سیمای سرزمین بوده است. سنجه‏هایی که در این تحقیق استفاده شدند سنجه تعداد لکه، نسبت مساحت هر طبقه در سیمای سرزمین، میانگین اندازه لکه، تراکم ...

full text

کاربرد اکولوژی سیمای سرزمین در حفاظت و بهسازی رودخانه های درون شهری : مطالعه رودخانه خشک شیراز

یکی از ویژگی های خاص اکولوژی سیمای سرزمین که آن را از سایر شاخه های علم اکولوژی جدا می سازد استفاده از مفاهیم فضایی به عنوان اصول پایه در برنامه ریزی محیط است .در این مقاله سعی شده تا کاربرد این علم که از جوانترین شاخه های علم اکولوژی است درجهت حفاظت از رودخانه های شهری و کاهش ناپایداری آنها مورد بررسی قرار گیرد تا از تخریب و ساده شدن این الگوی پیچیده طبیعی در توسعه های کالبدی شهر جلوگیری گردد....

full text

ارزیابی شبکه‌های بوم‌شناختی سیمای سرزمین شهری (مطالعۀ موردی: کلان‌شهر کرج)

تکه‌تکه‌شدن سیمای سرزمین، مهم‌ترین چالش توسعۀ شهری است که مانع گسترش جریان مواد و انرژی در منطقه می‌شود. این تغییرات، ویژگی‌های بوم‌شناختی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ در نتیجه، شبکه‌های بوم‌شناختی به‌عنوان ابزارهایی برای برنامه‌ریزی حفاظت بررسی می‌شود. در این راستا، به‌منظور ارزیابی شبکه‌های بوم‌شناختی سیمای سرزمین کلان‌شهر کرج از تصاویر ماهواره‌ای در سال‌های 1385، 1390 و 1396 استفاده شد. طبقه‌بن...

full text

تحلیل ترکیب و پراکنش فضاهای سبز شهری در مناطق نیمه خشک با استفاده از رهیافت اکولوژی سیمای سرزمین (مطالعه موردی: شهر مشهد)

فضای سبز شهری در زمره زیر ساخت‌های اجتماعی است و از جمله امتیازات آن کاهش آلودگی هوا، جذب ذرات معلق، تعدیل دما، افزایش رطوبت نسبی و کاهش اثرات طوفان‌ها به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک است. شهر مشهد با جمعیت حدود 8/2 میلیون نفر، دومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران است. با توجه به توسعه فیزیکی این شهر، تخریب گسترده‌ای از فضای سبز رخ داده است که با الگوی توسعه سازگار با محیط زیست در تضاد است. این ...

full text

ارزیابی تغییرات مکانی پوشش گیاهی مراتع مناطق خشک و نیمه خشک با استفاده از سنجه ‏های بوم شناسی سیمای سرزمین (مطالعه موردی: مراتع پشتکوه استان یزد)

بوم‏شناسی سیمای سرزمین یکی از جوان‏ترین شاخه‏های علم بوم‏شناسی می‏باشد و به مطالعه مناظر به‏ویژه ترکیب، ساختار و عملکرد آنها می‏پردازد. هدف این پژوهش، کمی‏سازی الگوهای سیمای سرزمین و بررسی امکان تفکیک تیپ های گیاهی با استفاده از سنجه‏های سیمای سرزمین بوده است. سنجه‏هایی که در این تحقیق استفاده شدند سنجه تعداد لکه، نسبت مساحت هر طبقه در سیمای سرزمین، میانگین اندازه لکه، تراکم حاشیه، میانگین شکل ...

full text

My Resources

Save resource for easier access later

Save to my library Already added to my library

{@ msg_add @}


Journal title

volume 11  issue 3

pages  5- 8

publication date 2020-09-22

By following a journal you will be notified via email when a new issue of this journal is published.

Hosted on Doprax cloud platform doprax.com

copyright © 2015-2023